Rau muống luộc là món quen thuộc hàng ngày, gần như quanh năm. Với người Hà Nội, ít gia đình nào chịu chấm rau vào bát nước mắm rót từ chai ra mà không pha thêm một thứ gì đó. Nông dân thích rau muống chấm tương. Còn Hà Nội rau muống chấm vào thứ nước chấm có vị chua dịu. Tùy theo mùa có cà chua, quả thanh trà, quả muỗm (còn gọi là quéo - không phải xoài), trái chanh cốm đầu mùa… nhưng ngon nhất có lẽ là quả sấu xanh.

Tháng Ba, trời sang mùa. Trời báo hiệu sẽ có cái nắng mới ong ong như để chờ đón tiếng sấm đầu mùa từ đâu trở lại. Chuẩn bị cất cái khăn quàng để mặc tấm áo mỏng cho mát đôi vai. Bầu trời bắt đầu cao như mây tự nâng mình lên vì mưa phùn cuối xuân cũng đã mệt mỏi. Mâm cơm đã chất đầy thịt cá. Tạm bằng lòng với bát nước luộc rau muống đánh giấm tỏi cà chua hơi hồng hồng, miếng cà chua nằm im lặng dưới đáy bát, và bát nước chấm thơm lừng vị chanh cốm đầu mùa ít nước nhưng hàng xóm còn “nghe” thấy hương thơm.

Đi trên đường phố, một hôm nào trong gió lộng nồm, chân ta ngập trong thảm lá vàng, lá duỗi theo chân, cuốn vào bánh xe, sà cả lên (hay xuống) vai người như lá thư thăm hỏi. Lá sấu rụng đấy. Cùng với lá rụng đã xuất hiện những chùm lá mướt bóng làm bằng xa tanh, màu nõn chuối thấm dần, màu thiếu nữ sắp biết làm duyên. Tuần lễ nữa chăng, sẽ xuất hiện những chùm hoa sấu li ti, trắng dần lên. Mỗi chiếc hoa sấu lá một chiếc chuông con tí xinh xinh. Có sáng ra nhìn quanh gốc sấu, tưởng ai vừa đánh đổ một thúng gạo nếp, từng hạt mập mạp không dám giẫm chân lên. Hoa sấu ơi sắp làm quả nhỉ. Những tán sấu tròn xoe như có người cắt tỉa, lá sấu rậm rạp, như để sẵn sàng chở che cho những chú nhạc sĩ vĩ cầm lột xác, rỉ rả, rên rỉ trên khắp cành cao thấp: Ve sầu.

Mươi hôm nửa tháng, chỗ những hạt gạo nếp hoa lìa cành, nhú ra cái quả sấu non, bằng cúc áo, bằng hạt vải thiều, bằng chiếc kẹo bi, bằng viên bi đất… Bát nước chấm đã có quả sấu luộc nhừ, cái hạt trắng ngời như răng sữa non em bé, nhấm nhấm mà hay hay. Sấu đầu mùa không cần gọt vỏ. Nó chua dịu mềm mại thanh thanh.Trưa, bát canh thịt nạc, nổi chìm mảnh cùi sấu có thể xua tan mệt nhọc, ngọt mà chua thơm thoáng vị hành hoa đất Láng hòa với quả sấu phố phường Hà Nội, ít nơi nào có được món canh như thế. Chìm dưới đáy bát là cái hạt trắng mềm như hạt ngô nếp. Người Hà Nội không ai không biết vị sấu chua cùng bát canh sấu như thế. Bởi cây sấu là cây đặc bịêt, chỉ có Hà Nội mới có nhiều đến thế. Nó chính là cây cho bóng mát, có thể cao tới 30 mét, lá um tùm, tròn trịa, gốc có vẻ có bạnh, đẹp nhất là phố Trần Hưng Đạo, Phan Đình Phùng, quanh Hồ Gươm… Đứng từ đầu phố, phía Đồn Thủy nhìn về cuối phố, phía Ga Hàng Cỏ, ta tưởng như ta đã hóa con thuyền đang lơ lửng trôi giữa đôi bờ xanh ngát ánh lá sấu thường xanh suốt bốn mùa, còn mùa hoa thì phố thơm nhè nhẹ gần giống hương hoa dâu da trên phố Hàng Bè, nó cho bóng mát nhưng nó cho quả, chỉ Hà Nội có. Thành phố Hồ Chí Minh nhiều cây cao vút, Hải Phòng nhiều hoa Phượng đỏ, Đà Nẵng nhiều Hoàng Linh hoa vàng. Chỉ Hà Nội mới nhiều rặng sấu. Hoa sấu không rưc rỡ như bằng lăng nước tím, không cháy lên nhu xoan tây, không thơm như hoàng lan… nhưng người Hà Nội không thể nào quên cây sấu cho những quả sấu ngon lạ, cho quả ô mai sấu vừa ròn, vừa dai, quả sấu chín vừa chua, vừa ngọt, gọt xong vẫn còn hình tròn, nhưng nhấc lên nó xoắn lại như cái ruột gà, cái lò xo, ta ăn cái lò xo ấy để trẻ lại cùng tháng tám. Vào mùa thu này, sót lại trên cành cao, những quả sấu như lơ lửng màu vàng giữa nền trời xanh cái cuống mờ đi không thấy, mỗi quả sấu trở thành nốt nhạc, in vào khuông nhạc trời thu, lung linh trong lòng ta cảm giác tiếng đàn Hà Nội sang thu. Có nhà thơ đã gọi cây sấu là “cây âm nhạc” vì thế.

Trở lại mùa hè, bát sấu dầm thơm thơm và tê tê đầu lưỡi chút gừng đập dập, nước đường sóng sánh, quả sấu rập rờn… có lẽ là thứ quà con gái, không cô gái nào bỏ qua cho được khi mùa sấu tới.

Sấu không phải là cây lương thực, cũng không là cây thực phẩm. Các vùng khác cũng ít có nó. Chỉ Hà Nội mới rủ nhau xếp thành hàng hai bên đường như đoàn quân danh dự mặc áo xanh, đội mũ xanh, màu diệp lục mát tươi.

Hà Nội có những đêm ngát hương thơm tình ái: Hoa sữa mùa thu. Cây sấu hình như ít được vào thơ vào nhạc. Phải chăng nó là kẻ vô duyên? Không hẳn. Gốc nó không xù trăm mắt như cây gạo, không thẳng vút như cây xà cừ, tên latinh là: Đracôntmelum Dupereamu Pierre, thuộc họ Điều (Andiaceae), cái tên khó nhớ, mà chỉ nhớ vị chua ngọt của thứ quả không thể đem làm quà, nhưng lại mang đầy chất thời gian của những mùa vần chuyển cho người Hà Nội.

B.S