Tôi làm việc khoảng 10 tiếng một ngày, tiếc cả giờ ngủ, tập thể dục hay làm vệ sinh thân thể, tuy ý thức rất rõ rằng những việc đó là tối cần thiết nếu tôi còn muốn tiếp tục làm việc. Tuy vậy, tôi không tiếc thời giờ dành cho bạn bè với những buổi cà phê hay bia bọt. Rồi dần dà, để tỏ ra công bằng và dân chủ, tôi dành nhiều giờ hơn cho vợ con và những công việc liên quan tới họ hàng hai bên.

Đó là lúc tôi bắt đầu nghĩ về những mối quan hệ trong đời mình.

Có một triết gia phương Tây nhiều râu đã phát biểu một câu đại loại là “con người là tổng hòa các mối quan hệ”. Con người, ngay từ khi còn trong bụng mẹ, đã có những mối dây quan hệ, ít nhất và cụ thể nhất là sợi dây nhau nối mẹ nó với cái nơi mà sau này trở thành cái rốn của nó. Càng lớn, con người lại càng vướng vào nhiều mối quan hệ. Chúng có rất nhiều và hiện diện khắp nơi đến độ người ta có khi quên mất sự hiện diện của chúng, y như người ta quên mất sự có mặt của không khí vậy.

Có những quan hệ sinh lợi (vô số người đã thành đạt hay giàu có là nhờ những quan hệ kiểu này chứ không hề nhờ học vấn hay tài năng) và có những quan hệ chỉ tổ đẻ ra phiền hà. Khổ thay, có những thứ phiền hà mà ta chẳng thể rũ bỏ được. Bạn có thể xa lánh dần những bạn bè không tâm đầu ý hợp hay những hàng xóm, đồng nghiệp khó chịu, nhưng bạn khó mà cắt đứt quan hệ, trong sớm chiều, với vợ, con, thủ trưởng, người tình, cha mẹ, thuốc lá, rượu bia, âm nhạc, sách báo, các lạc thú, vân vân, kể không thể xiết. Và mỗi lần cắt, theo đúng nghĩa đen, thường là một lần chảy máu, và luôn để lại vết sẹo.

Nhưng dù sinh lợi hay sinh hại, mối quan hệ nào, khi kéo quá dài (thế nào là dài thì tùy mỗi người) đều bắt đầu mất đi cái hay của nó. Một người bạn tri âm tới cỡ nào mà mỗi ngày mỗi gặp thì cũng chán. Đó là lúc quan hệ trở thành ràng buộc. Tôi đã phải dùng nhiều cách, trực tiếp hoặc gián tiếp, tế nhị hoặc thô bạo, để giữ cho các mối quan hệ “cách một sải tay” và cố không để nó trói buộc mình và bóp chết cuộc sống riêng tư. Đó quả thực là một cuộc chiến đấu với nhiều thương vong, vì chẳng ai ưa được mình khi biết mình muốn nói “Làm ơn để tôi yên”, và người nào càng thân thiết gần gũi với mình thì càng bị choáng váng vì ý tưởng như thế. Nhưng tôi tin rằng đó là cuốc chiến cần thiết nếu bạn muốn giữ một quãng thời gian để sống cho mình, sau khi đã hoàn tất đủ thứ nghĩa vụ với cuộc đời này, để được chui vào cái hầm mà Dostoyevsky đã đào sẵn rồi mổ bộ đồ lòng mình ra bày trên bàn xem chơi. Người ta thường nói ‘đáy lòng’ tức là cái lòng có cái đáy của nó, và cái đáy này cũng có thể đào sâu hơn, hoặc nó sẽ có mặt trên và mặt dưới, như đáy của một cái túi hay cái giỏ. Những ai thấu hiểu cho tôi điều này chính là những kẻ đã chạm tới mặt dưới của đáy lòng tôi.

Lúc nhỏ, tôi rất mê những cuốn truyện tranh về chàng cao bồi Lucky Luke (thời đó tụi tôi gọi là Lúc Ky Lúc Ke, chứ chưa biết đọc là Lấc Ki Lấc hay Lúyki Lúyk như trẻ em quá quen với ngoại ngữ ngày nay). Đến lớn, tôi vẫn còn thích chúng và đã đọc lại khi bộ truyện này được xuất bản, in bốn màu tử tế, tại Saigon. Tôi mua đủ 60 cuốn, khuyến khích các con tôi đọc và nghĩ rằng chúng hạnh phúc hơn tôi, vì hồi nhỏ tôi chỉ được đọc độ 10 cuốn, lại in trắng đen lem luốc, chứ không đẹp như bây giờ. Nhưng coi bộ lũ con tôi không hề mê bộ truyện này bằng truyện tranh Nhật Bản. Tôi yêu bộ truyện này vì nét vẽ đẹp, linh động, đối thoại dí dỏm (con tôi thì chẳng thấy dí dỏm gì cả), không bạo lực (súng bắn lung tung mà chưa có ai chết, ẩu đã loạn xạ mà đầy chất khôi hài), đề cập tới nhiều khía cạnh trong lịch sử hình thành nước Mỹ, và có anh chàng cao bồi, với con ngựa láu lỉnh, luôn cứu khốn phò nguy, tận tụy với công việc và luôn hoàn thành xuất sắc với mức thiệt hại gần như không đáng kể.

Nhưng đó là những ý nghĩ hồi xưa. Ngày nay tôi yêu Lucky Luke vì hình ảnh sau cùng ở mọi tập truyện trong bộ này.

Sau khi xả thân cho công việc và những con người bị thiệt thòi hay áp bức, đổ hết sức mình và chịu đựng mọi gian khổ, Lucky Luke vào cuối truyện luôn quay lưng lại người đọc, đi về phía mặt trởi lặn với bài ca bất hủ Tôi là gã cao bồi nghèo đơn độc… (dĩ nhiên kết cục này là để anh có dịp xuất hiện tiếp tục trong các tập khác). Với bao chiến công như vậy, anh chắc chắn sẽ được chào đón và ưu đãi ở bất cứ thị trấn hay cơ quan công quyền nào. Nhưng anh không thuộc về chốn nào hay con người nào. Anh chọn sự đơn độc, cắt bỏ và để lại đàng sau mọi ràng buộc dù là tinh thần hay vật chất. Cắt bỏ mọi ràng buộc, hiểu theo nghĩa nào đó, chính là tự do. Và tự do luôn gắn liền với cô độc (tôi không thích chữ “cô đơn” vì nó có vẻ tội nghiệp và nhiều cảm tính, tôi muốn dùng chữ “cô độc”, đó là tình trạng chỉ có mình với chính mình).

Cô độc, một mình đối diện với chính mình, là điều kiện cần thiết để tự trị, hiểu rõ chính mình, một trong những công việc khó nhất của đời người. Tôi tin như thế.

(T.S - Báo TT&VH CT)