Ở Hà Nội có những người đôi ba ngày không ghé qua hiệu sách cũ một bận thì không chịu được. Nếu bạn đến mấy hiệu sách cũ ở Lý Thường Kiệt thì bạn chỉ cần gạt chân chống xuống đọc to lên cuốn sách mình muốn, lát sau chủ hiệu sẽ lục cục từ trong đống sách cao ngất chui ra, đưa sách cho bạn hoặc lắc đầu “không”, thái độ dửng dưng như nhau. Nếu bạn tìm mua ở các mẹt sách suốt dọc đường Láng thì bạn cứ tự nhiên bới tìm như bới đống rau ngoài chợ. Nhưng một khi bạn bước vào căn nhà số 188 phố Bà Triệu, bạn phải nghiêm trang và lễ độ như đến mượn sách của một thầy giáo già, mặc dù đôi khi bạn vẫn bị hù dọa bởi giá cả và giá trị đích thực của cuốn sách.

Một hôm tôi mua cuốn Sông Đông êm đềm tập 5. Lật một trang thấy có dòng chữ (chép nguyên văn): “Kính mến tặng anh chị Hai và các cháu”. Dưới là chữ ký của dịch giả, đề ngày 2/7/1984. Vậy là sau 16 năm, cuốn sách đã đổi chủ ít nhất một lần.

Từ đó, tôi bỏ thói quen ký tên mình vào các cuốn sách cũ, tôi mới mua về. Sách tôi mua về không ký tên, không ghi ngày tháng, không ghi tên cửa hiệu, tôi xếp chồng lên giá. Thời gian trôi qua, chỉ còn làm cho giá sách nặng thêm.

Và cũng từ đó, tôi luôn bị ám ảnh bởi những lời đề tặng trên trang 2 của các cuốn sách cũ. Những lời ấy thường có sự âu yếm đặc biệt: “Con tặng mẹ” (chữ mực tím), “Một ngày buồn trên phố Nhà Chung” (chữ rất nát), “Chiều muộn 2/4/1976 (chữ phụ nữ)… Và tôi thấm thía một lời rằng: “Ông bố giữ, thì thằng con phá, nhà ai có phúc mới giữ sách được 3 đời”. Câu nói ấy như một lời nguyền.

Lạ thật, sao tôi cứ nghĩ mãi về sự thịnh-suy ấy, sao tôi không nghĩ rằng người chủ cũ đã đổi được một bơ gạo từ cuốn sách này, như họ vẫn đổi một giá trị lấy một giá trị, và hai giá trị ấy có sức mạnh ngang nhau đến nỗi họ không thể cầm được nước mắt khi phải chọn một. Mỗi quyển sách cũ có thể phải gánh thêm một bi kịch nữa của cuộc đời, như những nhân chứng, chúng luân chuyển trong cuộc đời và chứa đựng bao nỗi niềm không nói được nên lời…

Bàng hoàng, bạn rời mắt khỏi những giá sách đựng bốn phía xung quanh căn phòng lạ… Đang là ban trưa ở một hiệu mua bán sách cũ vô danh. Ngoài cửa, một đứa trẻ đeo kính cận chúi mũi vào chồng báo giấy đen mới nhập về. Chú bé đọc bình thản bởi nhiệm vụ mẹ giao cho chú là trông hàng.

(Đ.D.P - Báo TT&VH)